Prace woblera ze sterem

Biorąc do ręki, oglądając półki sklepowe, czy też katalogi producentów widać jaka jest różnorodność woblerów w budowie, kształtach i kolorach. Ogólnie rzecz biorąc można je podzielić na te, które nie mają sterów (jerkbaity, zwane jerkami) i te ze sterami (crankbaity). Mogą one być jedno lub wieloczęściowe. Wśród nich są woblery pływające, tonące i o pływalności zerowej.

Liczną grupę stanowią pływające woblery ze sterem i to do nich w głównej mierze będzie odnosić się artykuł, choć omawiane zachowania się woblera dotyczą również woblerów tonących i o pływalności zerowej.

Oglądając wobler nie wiemy jaką charakteryzuje się pracą. Dopiero nasza obecność nad wodą i łowienie nim pozwoli nam to określić. Rozmawiając z kolegami po kiju mamy problemy z precyzyjnym opisem, czy też ze zrozumieniem przedstawianej pracy tej przynęty. Poniżej podjęto próbę opisania i systematyki prac woblera pod względem rodzaju jak i charakteru jego pracy.

Tuż po zarzuceniu wobler pływający unosi się na powierzchni wody. Jego położenie względem wody zależy od sposobu wyważenia. Na rys.1 przedstawiono typowe sposoby wyważania woblerów. Wobler wyważony głową w dół (rys.1a) umożliwia szybsze zanurzanie się w wodzie na żądaną głębokość. Takie ustawienie woblera pozwala na wstawienie steru pod małym kątem pochylenia α względem osi poziomej woblera, co dodatkowo sprzyja szybszemu zanurzaniu się jego w wodzie. Obciążenie w tym woblerze w zdecydowanej większości znajduje się w okolicach głowy woblera. Najczęściej spotykane jest wyważenie poziome (rys.1b), wynikające z faktu, że główne obciążenie woblera znajduje się na wysokości brzusznej kotwicy. Wyważenie na ogon (rys.1c) stosowane jest w woblerach używanych w bardzo szybkich rynnach podczas prowadzenia woblera pod prąd. Uniemożliwia się wówczas wypychanie woblera na powierzchnię.

Rys.1. Wyważenie woblera
lewa - głową w dół, środek - poziome, prawa - ogonem w dół

Łowiąc woblerem pływającym ze sterem każdy z nas bez problemu zauważa trzy charakterystyczne stany, fazy jego zachowania się, co pokazano na rys.2. Zatem, w I fazie wobler nurkuje pod kątem wejścia αwej. Im kąt ten jest większy tym szybciej wobler znajdzie się na żądanej głębokości H. W II fazie wobler przebywa najczęściej najdłużej, to w niej ocenia się charakter jego pracy oraz najwięcej jest ataków ryb. Wobler porusza się na głębokości H, zwykle równolegle do lustra wody. Ostatnią fazą jest III faza, w której wobler wynurza się z wody pod kątem wyjścia αwyj.

Rys.2. Charakterystyczne fazy zachowania się woblera pływającego ze sterem

Każdy wobler podlega prawom fizyki. Gdy wobler, będący w bezruchu, znajduje się na powierzchni podlega prawu Archimedesa (Hydrostatyka), zaś podczas poruszania się zastosowanie mają takie działy fizyki jak: Pływanie ciał oraz Opływ ciał (Hydrodynamika). Omawiając pracę woblera nie można zapomnieć o dziale: Ruch drgający i fale. Wykorzystując te znane reguły można wyjaśnić wiele zjawisk związanych z poruszającym się w wodzie woblerem.

Wobler podczas poruszania się w wodzie opływany jest wodą, podobnie jak samochód jadący drogą, który opływa powietrze. Oba te czynniki (woda i powietrze) charakteryzują się różną lepkością i gęstością, ale zjawiska zachodzące mają ogólnie podobny charakter. Woda opływa wobler z każdej strony, ale ster oraz czoło korpusu rozdzielają, w dwóch płaszczyznach, strumień opływającej wody, co pokazano na rys.3.

Rys.3. Opływ woblera strumieniem wody w płaszczyźnie pionowej

W płaszczyźnie pionowej wobler nie jest symetryczny i dzięki temu oraz pochylonemu sterowi w dół rozdzielony strumień wody opływający wobler od góry i dołu pokonuje różnej długości drogi. Na górze woblera droga ta jest dłuższa. W wyniku takiego rozdziału opływający strumień wody charakteryzuje się różnym ciśnieniem. Nad woblerem ciśnienie w strumieniu wody jest większe niż pod. Powstaje wówczas różnica ciśnień wywołująca siłę hydrodynamiczną FH, która z kolei wywołuje moment M wymuszający zagłębianie się woblera pod wodę. Kolorem czerwonym zaznaczono strumień wody z wysokim ciśnieniem, a niebieskim strumień wody z niskim ciśnieniem. Strumienie wody po opłynięciu woblera rozszczepiają się i tworzą wiry. Zjawisko to zwane ssaniem ogonowym przyczynia się do powstania ujemnego ciśnienia w okolicach ogona woblera i wpływa hamująco na prędkość poruszania się woblera.

Kształt korpusu ma istotne znaczenie w jaki sposób woda go opływa. Natomiast każdy wystający element z korpusu woblera lub w nim wykonane wklęśnięcie zaburza opływ wodą. Można ten fakt wykorzystać do świadomego nadawania zachowania się woblera w wodzie oraz do uzyskiwania refleksów świetlnych. Ale nie tylko kształt korpusu zaburza opływ woblera wpływając na jego charakterystykę pracy. Najważniejszym elementem zaburzającym opływ korpusu woblera jest ster, a także czoło głowy korpusu. Na skutek tych zaburzeń powstają wiry, zwane wirami Karmana, które naprzemiennie (raz z jednej, raz z drugiej strony) oddziałując wzdłuż korpusu na całej jego wysokości wywołują wychylenia woblera w płaszczyźnie poziomej (akcja ogonowa) oraz w płaszczyźnie pionowej (akcja lusterkująca). Podobne zjawisko można zauważyć w przypadku flagi łopoczącej na wietrze. Efektem końcowym oddziaływania wirów na korpus jest wprawienie woblera w drgania (dobrze wyczuwalne na wędzisku) w obu omawianych płaszczyznach. Niezwykle trudno jest opisać w sposób przejrzysty, czytelny opływ korpusu woblera przez wodę podczas jego poruszania się, a także powstających zaburzeń. Opis przepływu, bez znajomości wyższej matematyki, będzie trudny do praktycznego wykorzystania podczas konstruowania woblera.
Przyjrzyjmy się zatem pracom woblera, co jest o wiele łatwiejsze do przedstawienia, gdyż możemy to zauważyć nieuzbrojonym okiem. Woblerem można łowić zarówno w rzece jak i w wodzie stojącej. W rzece woblera można prowadzić z prądem, pod prąd oraz po łuku. I podczas tego prowadzenia można zauważyć jak i poczuć na wędce jego pracę, składającą się z akcji oraz toru poruszania się. Na rys.4 pokazano typowe akcje woblera. W związku z akcją woblera pojawiają się następujące pojęcia: środek wychyleń w poziomej płaszczyźnie Opm oraz środek wychyleń w pionowej płaszczyźnie Opn. Położenie środka Opm można zmieniać wzdłuż długości woblera, a środek Opn wzdłuż jego wysokości. Środki Opm, Opn są zależne od środka ciążenia SC, ale nie tożsame z nim.

Rys.4. Akcje woblera

Wyróżnić można dwie podstawowe akcje woblera: w płaszczyźnie poziomej, tzw. akcja ogonowa (widoczna w widoku z góry na wobler) oraz w płaszczyźnie pionowej, tzw. akcja lusterkująca, tzw. lusterkowanie (widoczna w widoku od przodu lub tyły woblera). Każda akcja posiada amplitudę i częstotliwość.

W akcji ogonowej wobler zamiata ogonem w lewo i w prawo. Te wychylenia odbywają się względem punktu Opm. Załóżmy, że te wychylenia ogona woblera (punkt K) kreślą sinusoidę, co pokazano na rys.5. Wobec tego torem poruszającego się woblera jest krzywa przypominająca sinusoidę. W ogonowej akcji woblera możemy zauważyć maksymalne wychylenie ogona (punkty KL1, KP1), zwane amplitudą A oraz częstotliwość tych wychyleń, tzn. ile razy ogon maksymalnie wychylił się w czasie T lub na określonym odcinku (odcinek KPKK). W tym przypadku widzimy, że w czasie T ogonek wychylił się raz w lewo (punkt KL1) oraz raz w prawo (punkt KP1).

Rys.5. Ogonowa akcja woblera

Możemy wykonać takie same woblery, ale różniące się jedynie częstotliwością akcji ogona. Na rys.6 pokazano trzy częstotliwości akcji ogona.

Rys.6. Rodzaje częstotliwości akcji woblera

Kolorem niebieskim zaznaczono typową akcję ogona. Ogonek w czasie T wykonał maksymalne wychylenie raz w lewo (punkt KL1) oraz raz w prawo (punkt KP1). Natomiast linią czerwoną zaznaczono akcję ogona woblera o większej częstotliwości. W tym samym czasie T ogon wykonał maksymalne wychylenie w lewo trzy razy (punkty KL1, KL2, KL3) oraz trzy raz w prawo (punkty KP1, KP2, KP3). O takiej akcji ogona (woblera) mówi się, że jest szybka.

Skoro wobler ma akcję szybką to też może mieć wolną, leniwą. Linia zielona przedstawia taką akcję. W tym samym czasie T ogonowi udało się tylko raz wychylić maksymalnie w lewo (punkt KL1). Zauważmy, że wszystkie te trzy akcje ogona charakteryzuje identyczna amplituda A.

Nie tylko częstotliwość akcji woblera możemy zmieniać, ale także amplitudę wychyleń jego ogona. Na rys.7 pokazano trzy rodzaje amplitud akcji woblera, przy tej samej częstotliwości wychyleń ogona.

Rys.7. Rodzaje amplitud akcji woblera

Najwięcej (amplituda A) wychyla się ogon, którego tor oznaczony jest kolorem czerwonym, a najmniej kolorem zielonym (amplituda A). Woblery o dużej amplitudzie nazywane są woblerami o szerokiej, agresywnej akcji, a o woblerach z małą amplitudą mówi się, że pracują wąsko i spokojnie.

W związku z tym woblerowi możemy nadać żądaną akcję charakteryzującą się odpowiednią częstotliwością i amplitudą wychyleń. Niestety bardzo trudno jest nieuzbrojonym okiem ocenić wartość liczbową częstotliwości wychyleń ogona (zwłaszcza woblera o szybkiej akcji) oraz jego amplitudę podać w centymetrach. Ale każdą ogonową akcję woblera doskonale czuć na wędce i po tym możemy określić, czy taka częstotliwość akcji woblera nam odpowiada.

Niezależnie od częstotliwości oraz amplitudy wychyleń ogona woblera możemy uzyskać następujące ogonowe rodzaje akcji woblera, co pokazano na rys.8.

Rys.8. Rodzaje ogonowej akcji woblera
pierwszy rysunek - typu X, drugi rysunek - typu Y, trzeci rysunek - typu V

Odpowiednio przesuwając środek wychyleń w poziomej płaszczyźnie Opm wzdłuż długości woblera możemy uzyskać akcję typu X (rys.8a), Y (rys.8b) lub w skrajnym przypadku typu V (rys.8c). Jeżeli zaczniemy środek Opm przesuwać od głowy woblera w kierunku ogona otrzymujemy akcję typu X, a jeśli w przeciwną stronę to akcję typu Y. Tak nawiasem mówiąc akcja typu Y jest akcją typu X z tym, że głowa woblera niewiele się wychyla na boki. W pracy typu X wyraźnie widać jak wychyla się na boki głowa woblera ze sterem. W akcji typu V można odnieść wrażenia, że głowa woblera w ogóle nie wychyla się na boki, a jedynie ogon.

Na rys.9 pokazano jak maleje wychylanie głowy woblera na boki wraz z przesuwaniem środka Opm w kierunku steru. Na rys.9a widać, że środek obrotu Opm znajduje się blisko środka długości woblera. Zarówno ogon jak i głowa mocno wychylają się na boki. Jeśli środek obrotu Opm zostanie przesunięty w kierunku głowy woblera to uzyska się nadal akcję typu X, ale wychylenia ogona i głowy woblera będą znacznie różnić się, co widać wyraźnie na rys.9b. Wychylenia na boki głowy woblera znacznie zmalały.

Rys.9. Wpływ przesuwania środka Opm na akcję typu X
a. środek obrotu Opm znajdujący się blisko środka długości woblera,
b. środek obrotu Opm znajdujący się blisko głowy woblera

Natomiast, jeżeli środek Opm znajdzie się na końcu steru uzyskamy akcję typu V (rys.8). W akcji lusterkującej wobler w płaszczyźnie pionowej przechyla się naprzemiennie w lewo i w prawo (rys.10).

Rys.10. Lusterkująca akcja woblera

Te wychylenia odbywają się względem punktu Opn. Podobnie jak w przypadku woblerów o ogonowej akcji częstotliwość jak i amplituda wychyleń może być różna. Tak więc wychylenia na boki (w prawo, w lewo) mogą być częste i taką akcję nazwać można migotliwą. Mogą też być wychylenia o niewielkiej liczbie. Podobnie jest z amplitudą wychyleń woblera na boki (w lewo, w prawo). Wobler może wychylać się tak bardzo, że sprawia wrażenie, iż kładzie się na boki. Może też mieć niewielką amplitudę, prawie nie zauważalną.
Przemieszczając środek wychyleń w pionowej płaszczyźnie Opn do góry uzyskuje się akcję lusterkującą podobną do pracy typu X (rys.11a), a obniżając go można uzyskać pracę typu Y (rys.11b) lub typu V (rys.11c).

Rys.11. Rodzaje lusterkującej akcji woblera
góra - typu X, środek - typu Y, dół - typu V

Na rys.12 pokazano lusterkujące akcje woblerów, ale w widoku z góry. Rys.12a przedstawia akcję typu V, a na rys.12b zauważyć można akcję typu X.

Rys.12. Widok z góry lusterkującej akcji woblera
Lewy - typu V, Prawy - typu X

Można też wykonać woblery, które mają obie akcje połączone ze sobą, tzn. posiadają akcję ogonową oraz lusterkującą. W tym przypadku jest więcej możliwości, co do uzyskania ostatecznego rezultatu, ponieważ można uzyskać akcję ogonową o różnej częstotliwości i amplitudzie wychyleń w lewo i w prawo, oraz akcję lusterkującą o różnej częstotliwości i amplitudzie wychyleń na boki w lewo i w prawo.

Na podstawie analizy akcji woblera pokazanych na rys.8÷rys.11 można stworzyć systematykę akcji woblera, którą pokazano na rys.13. Możliwość uzyskiwania różnych zachowań się woblera prześledzono dla woblera z akcją ogonową typu X. Tak samo będzie to wyglądało dla akcji typu Y i V, a także dla akcji lusterkującej. Należy nadmienić, że uzyskanie akcji wyłącznie lusterkującej jest trudne do uzyskania. Zdecydowanie więcej kombinacji będzie dla akcji lusterkująco-ogonowej ze względu na to, iż jest to połączenie dwóch różnych: ogonowej i lusterkującej, dla których możliwość uzyskania zostały omówione powyżej.

Rys.13. Systematyka (nie pełna) rodzajów akcji woblera pływającego

Jak już wspomniano w pracy woblera, oprócz akcji, wyróżnia się jego tor poruszania się. Najłatwiej jest ocenić tor poruszania się woblera patrząc na niego z góry. Tor ten może być: prostoliniowy oraz krzywoliniowy. Tor prostoliniowy to taki tor, w którym tor poruszania się środka wychyleń woblera w poziomej płaszczyźnie Opm tworzy linię prostą. Natomiast w torze krzywoliniowym środek ten zmienia swoje położenie, czyli nie tworzy linii prostej. Najczęściej spotykane woblery poruszają się torem prostoliniowym (jak po sznurku), ale można też zaobserwować woblery poruszające się po torze krzywoliniowym, np.: po sinusoidzie (wężykiem).
Praca woblera może być regularna, tzn. taka w której akcja oraz tor poruszania się woblera nie zmieniają się przy ustalonej prędkości wody i jego poruszania się.

W pracy nieregularnej akcja lub tor poruszania się chwilowo zmieniają się mimo ustalonej prędkości wody i jego poruszania się. Zatem w przypadku akcji woblera (ogonowej lub lusterkującej) chwilowo zmianie ulega częstotliwość lub amplituda. Zaś rozpatrując tor poruszania się w pracy nieregularnej wobler chwilowo zbacza z tego toru. W spotykanych woblerach nieregularna praca woblera charakteryzuje się tym, że wobler nagle, w sposób niekontrolowany, odskakuje na bok (zmiana toru poruszania się woblera) lub bardziej i co jakiś czas wychyli się na bok (zmiana amplitudy i częstotliwości akcji lusterkującej woblera). Ta nieregularna praca może być wyraźna lub ledwo zauważalna. Powstaje na skutek chwilowej niestabilności pracy woblera.

Zarówno parametry pracy regularnej jak i nieregularnej można zmieniać w różny sposób. Na rys.14 pokazano nieregularny tor poruszania się woblera. Widać wyraźnie, że co jakiś czas nagle zmieniany jest tor poruszania się woblera. Wobler taki może posiadać akcję ogonową, lusterkującą lub lusterkująco-ogonową. Woblery o nieregularnym torze poruszania się potocznie nazywa woblerami z mykami.

Rys.14. Nieregularna praca woblera

Praca woblera jest jednym z ważnych, a może nawet najważniejszych czynników jego skuteczności podczas łowienia ryb. Kupujący wobler, bez sprawdzenia w wodzie, nie jest wstanie określić jego pracy, może co najwyżej domyślać się. Warto zatem zastanowić się, aby na korpusie bądź sterze woblera opisać jego pracę. Analizując przedstawioną na rys.13 systematykę akcji woblera niemożliwe jest na korpusie jej opisanie za pomocą wyrazów. Ale można to zrobić za pomocą szeregu symboli. W opisie pracy woblera uwzględnia się: pływalność, rodzaj i typ akcji, częstotliwość, amplitudę oraz tor poruszania się. Wobec tego symbole przedstawia się następująco:
- pływalność:
P – pływający;
T – tonący;
N – neutralny;
- rodzaj akcji:
O – ogonowa;
L – lusterkująca;
Każdy z tych rodzajów akcji może być typu: X, Y, V. Zatem za literką dotyczącą rodzaju akcji dodaje się jej typ.

- częstotliwość akcji:
S – szybka;
W – wolna;
- amplituda akcji:
S – spokojna;
A – agresywna;
- tor poruszania się:
P – prosta;
W – wężyk;
M – myki.
Na podstawie symboli możliwe jest określenie schematu oznaczania pracy woblera, który przedstawiono na rys.15.

Rys.15. Schemat oznaczania pracy woblera

Wykorzystując omówione symbole a także schemat (rys.15) opisać można charakterystykę pracy dowolnego woblera.


Przykład 1
Wobler Balskor (fot.1) jest na ogół woblerem pływającym (P) o szybkiej (S) i agresywnej (A) akcji ogonowej typu X (OX). Nie posiada pracy lusterkującej.

Fot.1. Balskor (J. Sendal)

Torem jakim się porusza jest linia prosta, czyli pracuje jak po sznurku (P). Poniżej podano symboliczne oznaczenie pracy tego woblera:
P – OX – S – A – P


Przykład 2
Wobler Sowa (fot.2) jest woblerem pływającym (P) o szybkiej (S) i spokojnej (S) akcji ogonowej typu X (OX). Dodatkowo posiada akcję lusterkującą (L) typu X, częstotliwość jest szybka (S), a amplituda spokojna (S).

Fot.2. Wobler Sowa (Cz. Sowiński)

Torem poruszania się jest linia prosta (P). Poniżej podano symboliczne oznaczenie pracy tego woblera:
P – OX – S – S + LX – S – S – P

W obecnych czasach nie jest problemem napisanie na komputerze, wykorzystując edytor tekstu, ciągu niewielkich liter, wydrukowanie ich na kalkomanii i naklejenie na korpus.

Ze względu na to, że akcję woblera najczęściej określa się podczas jego poruszania się w wodzie to często akcję woblera nazywa się jego pracą. Z tych względów autor w dalszej części pracy oba te wyrażenia używa zamiennie zakładając, że tor poruszania się woblera jest stały.

Nawiasem mówiąc, samą akcję woblera można zaobserwować wówczas, gdy wobler nie porusza się po torze (wędkarz nie nawija linki na kołowrotek), a jedynie na niego oddziałuje nurt rzeki.

Zmianę rodzaju pracy woblera, jak i charakteru tych prac (amplituda, częstotliwość) można dokonywać za pomocą jego elementów składowych. Na rys.16 przedstawiono budowę typowego woblera. Widać, że nie ma jednorodnej struktury. Oprócz korpusu, wobler posiada ster, obciążenie, stelaż lub elementy mocujące kotwice z kółkami i linkę. Praktycznie każdym z tych elementów w większym lub mniejszym stopniu można wpływać na pracę woblera.

Rys.16. Budowa woblera

Początkującemu trudno będzie określić jednoczesny wpływ tych czynników na pracę woblera. Jednakże z każdym nowym wykonanym woblerem będzie następowało „Odkrywanie tajemnic woblera”.


SŁAWOMIR BEDNARCZYK (Banjo), 2015