Trochę o krwi z wykładów dla zainteresowanych
Funkcja hemostatyczna krwi u ryb
Hemostaza – Jest to zespół mechanizmów, które z jednej strony zapewniają sprawne
hamowanie krwawienia po przerwaniu ciągłości naczyń krwionośnych. Mechanizmy te zapewniają
płynność krążenia krwi. W przypadku niskiego ciśnienia krew ta mogła by nie krzepnąć.
Mechanizmy te tworzą układ prokoagulacyjny i antykoagulacyjny. Głównymi czynnikami
uczestniczącymi w hemostazie są:
· Układ krzepnięcia – jest to zespół czynników krzepnięcia
· Układ fibrynolizy – komórki płytkowe krwi
· Ściana naczyń krwionośnych
· Układ fagocytozy – komórki o właściwościach żernych
W układzie prokoagulacyjnym wyróżniamy 2 etapy: etap pierwotny i wtórny.
Pierwotny jest początkową fazą aktywacji układu hemostatycznego, występująca w krótkim
okresie czasu po przerwaniu naczyń krwionośnych. Po uszkodzeniu układu krwionośnego dochodzi
do podrażnienia receptorów czuciowych. Na skutek tego pobudzenia, na zasadzie odruchu
nerwowego następuje zwężenie uszkodzonego naczynia. Jest to reakcja naczyniowa.
Płynące w krwi płytki krwinkowe zaczynają stopniowo natrafiać na uszkodzenie i przylegać
początkowo do odsłoniętego kolagenu i do siebie nawzajem – jest to zjawisko adhezji
(przylegania). Wzmocniona athezja prowadzi do wytwarzanie agregatów płytkowych. Mamy do
czynienia ze zjawiskiem agregacji. W konsekwencji tego zjawiska wytworzony zostaje czop
płytkowy (koreczek wytwarzany ze zlepionych trombocytów lub płytek krwi). Na tym etapie
dochodzi do reakcji uwalniania. Reakcja ta przebiega z udziałem kurczliwego białka trombosteiny
i energii. Dochodzi do uwolnienia z płytek krwiakowych tromboksanów, a następnie enzymów
lizosomalnych. Te substancje działają lokalnie obkurczająco na mięśniówkę naczynia
krwionośnego, co pogłębia skurcz zapoczątkowany przez układ nerwowy (Jeszcze silniejsze
zwężenie naczynia krwionośnego).
Po reakcji uwolnienia następuje układ wtórny w układzie prokoagulacyjnym. Jest to etap,
w którym następuje uaktywnienie układu krzepnięcia, wzmocnienie czopu płytkowego
i wytworzenie czopy hemostatycznego. Układ krzepnięcia składa się z czynników (enzymy z grupy
proteaz) występujących w osoczu w postaci nieczynnej (zymogenów). Po aktywacji tworzą zespoły
enzymatyczne. Kofaktorem są jony wapniowe natomiast niezbędna jest witamina K.
Układ krzepnięcia składa się z wielu czynników (enzymów). Najważniejsze czynniki to:
· Czynnik II – protrombina (zymogen – nieczynna forma trombiny. Jest wytwarzana
w wątrobie i jest składnikiem osocza)
· Czynnik III – tromboplastyna (trombokinaza). Glikoproteid uwalniany z trombocytów lub
naczyń krwionośnych.
· Czynnik V – proakceleryna – Jest to pseudoglobulina przyspieszające rekcje.
· Czynnik VII – prokonwertyna – pseudoglobulina. Jest to czynnik przyspieszający reakcje
· Czynnik VIII – czynnik antyhemofilowy (brak tego czynnika powoduje brak krzepnięcia
krwi)
· Czynnik IX – czynnik Christmasa – z grupy globulin
· Czynnik X – czynnik Stuarta – jeden z najważniejszych
· Czynnik XI – PTA – pełni funkcje pomocniczą
· Czynnik XII – czynnik Hogemana – pełni funkcję pomocniczą – stabilizacyjną.
Te elementy tworzą kompleksy enzymatyczne
a) Kompleks I – kompleks związany z czynnikiem tromboplastyny. Osią reakcji jest
tromboplastyna. Do tego kompleksu zaliczamy czynnik 7, 9 i 10, początkowo formy
nieaktywne a później aktywne.
Kompleks II – kompleks tenzy. Główny rdzeń to czynnik 8, dalej czynnik 10 i 9, najpierw
formy nieaktywne a następnie aktywne.
c) Kompleks III – kompleks protombinazy. Rdzeniem reakcji jest czynnik 5, przejściowo 2
nieaktywny i aktywny oraz czynnik 10 aktywny.
Po reakcji uwalniania, ekspresji ulega tromboplastyna tkankowa. Źródłem jest ściana
naczynia krwionośnego. Ta tromboplastyna jest rozpoznawana przez czynnik 7, który po
połączeniu z nią przechodzi w postać aktywną i aktywuje kolejne cząsteczki czynnik siódmego.
Po przekroczeniu masy krytycznej (czyli po wytworzeniu odpowiedniej ilości aktywnych
cząsteczek) następuje aktywacja czynnik 9 i 10. Tutaj istotą jest aktywacja czynnika 10.
W pierwszym etapie zostaje uaktywniony kompleks związany z czynnikiem
tromboplastyny. Wytworzony aktywny czynnik 10 uruchamia (aktywuje) kompleks protrombinazy
(czyli „a” aktywuje „c”).
To jest dopiero mechanizmy spustowy do dalszej reakcji. Inicjuje on dalsze procesy z tym,
że bardzo szybko zostaje on wyhamowany przez inhibitor aktywatora tkankowego TFPI.
Wygenerowana niewielka ilość trombiny powoduje uaktywnienie kompleksu tenazy (czyli
kompleksu „b”). Pod wpływem trombinazy i czynnika 8 dochodzi do aktywacji czynnika
9 a następnie 10. Przypuszczalnie rolę wspomagającą pełni czynnik 11.
Powstały aktywny czynnik 10 ponownie aktywuje kompleks protrombinazy ©, dobywa się
to podobnie jak poprzednio, przy czym etapy te są o wiele bardziej wydajne a tempo i ilość
generowanej trombiny jest 50-krotnie wydajniejsza niż w przypadku działania kompleksu (a i c)
czyli kompleksu I i III.
W wyniku tej reakcji powstaje olbrzymia ilość aktywnej trombiny, która atakuje obecny
w osoczu fibrynogen (glikoproteid – 0,3 % masy osocza) rozkłada to białko na fibrynopeptydy
i monomery. Powstałe monomery pod wpływem czynników uwalnianych przez te płytki
krwinkowe ulegają polimeryzacji. Tworzy się fibryna popularnie nazywana włóknikiem.
Początkowo jest to łańcuch, który przekształca się w postać sieci, stopniowo wypełniający się
krwinkami. Początkowo luźna sieć tworzy formę bardziej zwartą, ulega ściągnięciu a stabilizację tej
sieci zapewnia czynnik 13. To nazywa się czopem hemostatycznym (skrzepem).
Za płynność krwi odpowiedzialne są elementy układu antykoagulacyjnego a dokładnie:
układ fibrynolityczny, inhibitory osoczowe, układ białka c i ściany naczyń krwionośnych.
1) Układ fibrynolityczny – to jest zespół odpowiadający za usunięcie czopu hemostatycznego
i trwałe gojenie rany. Główną rolę pełni tutaj plazminogen występujący w formie
nieaktywnej w osoczu. Aktywowany tworzy plazminę – enzym o szerokiej swoistości
substratowej. Enzym ten trawi fibrynogen, fibrynę, czyli czynnik 13, 5 i 8. Są 3 aktywatory
palzminogenu: t-PA, u-PA i czynnik 12 występujący w osoczu krwi.
2) Inhibitory osoczowe – Głównym inhibitorem jest AT III. Jest to inhibitor aktywowany
przez heparynę, ma szerokie spektrum działania, przy czym najsilniej oddziałuje na czynnik
1o i trombinę.
o HCN – Jest to kofaktor pepsyny. Ma zdolność do inaktywacji różnych proteaz.
Najsilniej oddziałuje na trombinę.
o TFPI – inhibitor czynnika tkankowego. Kofaktorem jest heparyna
o Neksyny protoazowe – są inhibitorami trombiny
3) Układ białka C
o Trombobulina – pełni funkcję pomocniczą. Po kontakcie z trombiną aktywuje
białko C. Białko to w obecności kofaktora (białka S) inaktywuje czynniki 5 i 8.
4) Ściana naczyń krwionośnych – t-PA jest źródłem prostacykliny, enzymów degradujących
ADP i gliokaliksu.
Musi być zachowana równowaga pomiędzy układem prokoagulecyjnym
i antykoagulacyjnym. Odpowiednia ilość i poziom enzymów, odpowiedni poziom krwinek
płytkowych, odpowiedni poziom jonów wapniowych, witaminy K. Ważny jest jeszcze poziom
heparyny oraz temperatura. W wyższej temperaturze szybciej pracują enzymy i proces krzepnięcia
skraca się.
U ryb, jeżeli dojdzie do zranienia bliżej powierzchni ciała, może dochodzić
do wypłukiwania czynników krzepnięcia. U ryb jest bardzo duża ilość włóknika we krwi, większą
ilość czynników krzepnięcia, wytworzenie trombocytów oraz możliwość funkcjonowania układu
hemostatycznego od stanu fizjologicznego Przeciętnie krew ludzka krzepnie do 8 min a krew ryb
może skrzepnąć do 20 sekund od momentu pobrania (tak szybko krzepnie krew u ryb
zestresowanych). Krew ryb może pozostawić nieskrzepnięta przez okres 30 min (nawet 60 min) ale
ta krew pochodzi od ryb niezestresowanych.